Sveobuhvatan pristup Misije OEBS-a u podršci ravnopravnosti muškaraca i žena i uvođenju rodnih pitanja u rad javne uprave u Crnoj Gori
Podrška ravnopravnosti muškaraca i žena kroz integrisanje rodnih pitanja u strateške pristupe vlade, a u skladu sa Zakonom o rodnoj ravnopravnosti, Konvencijom o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAW) i preporukama Evropske komisije protiv rasizma i netolerancije (ECRI) – proces je koji je Misija OEBS-a u Crnoj Gori pokrenula sa nacionalnim institucijama 2020. godine.
Nakon što je podržala izradu Nacionalne strategije za rodnu ravnopravnost 2021-2025, Misija je pregledom nacionalnih strategija utvrdila da je samo osam odsto njih bilo orodnjeno. Kao rezultat, stvoren je instrument za uvođenje rodne perspektive i, u saradnji sa Generalnim sekretarijatom Vlade, ugrađen u Metodologiju razvijanja politika, izrade i praćenja sprovođenja strateških dokumenata.
Korišćenje ove metodologije je, u skladu sa podzakonskim aktima, obavezujuće u razvoju svake nacionalne strategije. Od 2023. godine, bila je ključna za podršku ministarstvima u uključivanju rodnih pitanja u njihove strateške dokumente. Paralelno, Misija je podržala i izradu obrazovnog programa za državne službenike u primjeni ove metodologije. Kao rezultat, skoro 50 odsto nacionalnih strategija je bilo rodno integrisano u 2023. godini.
Načenik Odsjeka za razvoj sistema strateškog planiranja u Generalnom sekretarijatu Vlade Ranko Andrijašević kazao je da su svi ovi koraci stvorili osnovu za kontinuirano jačanje kadrovskih kapaciteta u državnim institucijama za razumijevanje i integrisanje rodne perspektive u procese razvoja strateških i planskih dokumenata. „Na bazi metodoloških izmjena, inovirani su i formalni kriterijumi Generalnog sekretarijata Vlade u procesu izdavanja mišljenja na kvalitet strateških dokumenta koji sada uključuju rodne aspekte i omogućavaju njihovo cjelovito sagledavanje s aspekta benefita koje mogu imati na muškarce i žene“, rekao je Andrijašević.
Kada su ministarstva uzela u obzir neophodnost podrške ravnopravnosti u svojim strategijama, Misija je to iskoristila da stvori vezu između jasno definisanih rodno odgovornih mjera u nacionalnim strategijama i razvoja rodno odgovornog budžeta.
U saradnji sa Ministarstvom finansija, Misija je izradila priručnik za obuku o rodno odgovornom budžetiranju, koji je uključen u njen informacioni sistem za upravljanje budžetom (BMIS).
U saradnji sa Sekretarijatom Savjeta za konkurentnost Crne Gore, Misija je pomogla izradu Metodologije za procjenu uticaja budžeta na ravnopravnost muškaraca i žena. Misija je podržala izradu smjernica za izvještavanje o izvršenju rodno odgovornog budžeta, koju je odobrilo Ministarstvo finansija i koje je uključeno u BMIS. U 2023. godini, Misija je pružila mentorstvo Ministarstvu finansija u pripremi državnog budžeta na osnovu rodne analize.
„U odnosu na 2021. kada je rodno odgovorno budžetiranje bilo nepoznanica, danas imamo širok spektar podržalaca njegovog uvodjenja, kao pristupa kojim se dostiže socijalna pravičnost i pravda“, kazala je konsultantkinja angažovana u Misiji Nataša Obradović, koja pruža podršku crnogorskim institucijama u ovim procesima. Ona je objasnila da će Ministarstvo finansija zaokružiti proces uvođenja rodno odgovornog budžetiranja uspostavljanjem normativnog okvira kroz izmjene i dopune Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti.
„U posljednje tri godine budžetski izdaci kod aktivnosti gdje je naznačena rodna osjetljivost, čijom realizacijom se podstiče rodna ravnopravnost, kretali su se od tri odsto ukupnog budžeta države u 2022. godini do 10 odsto u 2024“, objasnila je Obradović. 572311
U 2024. godini, Misija je pomogla Ministarstvu finansija da sprovede preporuke Državne revizorske institucije i izradi „Državni plan za uvođenje rodno odgovornog budžetiranja“. Primjena rodne analize kroz korišćenje podataka klasifikovanih po polu i osmišljavanje rodno-transformativnih ciljeva obezbijediće pravedniju raspodjelu novca i razvoj programa koji će smanjiti postojeće rodne razlike.
Jedna od naučenih lekcija iz ovog procesa jeste da uvođenje rodno odgovornog budžetiranja ne mogu obavljati samo zaposleni u finansijama. Ključno je uključiti službenike za strateško planiranje koji mogu analizirati situaciju kroz „rodne naočare“, razviti smislene rodno odgovorne programske ciljeve i indikatore za mjerenje jaza između muškaraca i žena.
Sljedeći koraci za Misiju, u saradnji sa Generalnim sekretarijatom Vlade, biće okupljanje relevantnih aktera kako bi se dogovorili o formalnom povezivanju strateškog planiranja i programskog budžetiranja sa postojećim informacionim sistemom za upravljanje budžetom. Misija će, takođe, raditi na podršci razvoju metodologije za pripremu srednjoročnog programa rada vlade i povezivati ga sa njenim srednjoročnim budžetskim okvirom.
Paralelno sa radom sa Vladom, Misija je radila i sa Skupštinom – poslanicima i stručnom službom – na rodno odgovornom budžetiranju i uvođenju rodne ravnopravnosti u zakonodavni proces. U januaru 2022. godine, skupštinski Odbor za rodnu ravnopravnost usvojio je Akcioni plan za rodno odgovornu Skupštinu 2022-2024. Akcioni plan je uključivao stvaranje praktičnog alata za razlikovanje efekata koje je zakonodavstvo imalo na žene i muškarce. Kroz radionice koje je organizovala Misija, zaposleni u skupštinskoj stručnoj službi dobili su vještine neophodne za korišćenje ovih alata i inkorporiranje rodno odgovornog pristupa u budžetske cirkulare, prije revizije Zakona o budžetu svake godine. U 2022. i 2023. poslanici iz prethodnog i sadašnjeg saziva Skupštine dobili su Knjigu dobrodošlice u kojoj su predstavljeni principi rodne ravnopravnosti.
Kako CEDAW izvještaj stavlja akcenat na iskorjenjivanje rodnih stereotipa kao osnovnog uzroka nejednakosti u Crnoj Gori, Misija od 2023. godine, zajedno sa UNICEF-om, podržava Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija u analizi nastavnih planova i programa iz osnovnih škola, kako bi otkrili i iskorijenili rodne stereotipe. Nalazi ovog istraživanja biće ugrađeni u strategiju reforme obrazovanja.
Imajući u vidu značaj lokalnog nivoa, kao nivoa najbližeg građanima, Misija je počela da pruža podršku Opštini Berane u uključivanju rodne perspektive u njene politike, planove, programe i projekte, kao i kroz zakonodavnu i izvršnu vlast. Misija pomaže Opštini da kreira usluge u skladu sa potrebama muškaraca i žena i zatvori rodne razlike u administrativnim jedinicama najbližim građanima. Uz podršku Misije, Berane su usvojile dobre prakse koje će se prenijeti u druge opštine u Crnoj Gori.
Kao što je navedeno u Nacionalnoj strategiji za rodnu ravnopravnost 2021. godine, Crna Gora je uspostavila zakonodavni okvir za sprovođenje rodne ravnopravnosti, stvarajući osnovu za promovisanje i zaštitu prava žena. Za tri godine vidljiva su poboljšanja kroz pristup institucija – bolja saradnja i multisektorska koordinacija, dok statistika pokazuje da je broj strategija koje sadrže rodnu komponentu 30 odsto veći od planiranog.