«Қазақстандағы сот төрелігі жүйесінің тиімділігін арттыру: жетістіктер мен бастамалар» тақырыбындағы халықаралық дөңгелек үстел
28 ақпан 2025 жылы Астанада «Қазақстандағы сот төрелігі жүйесінің тиімділігін арттыру: жетістіктер мен бастамалар» тақырыбында халықаралық дөңгелек үстел өтті. Іс-шара Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты мен Сот әкімшілігімен бірлесіп, Польша, Норвегия және АҚШ қаржыландыратын «Қазақстандағы сот жүйесінің тиімділігін арттыру» атты бюджеттік емес жобасы аясында ұйымдастырылды. Дөңгелек үстелге сот жүйесінің жоғары лауазымды өкілдері, мемлекеттік органдар, халықаралық ұйымдар және академиялық қауымдастықтың 100 өкілі жиналып, сот жүйесіндегі негізгі жетістіктер мен болашақ бастамаларды талқылады.
Жоғары лауазымды тұлғалар арасында Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәселелер жөніндегі көмекшісі Ержан Жиенбаев, Жоғарғы Соттың Төрағасы Асламбек Мергалиев, Конституциялық Соттың Төрағасы Эльвира Азимова, Жоғарғы Сот Кеңесінің Төрағасы Дмитрий Малахов, Сот әкімшілігінің басшысы Наиль Ахметзакиров және Халықаралық Сот әкімшілігі қауымдастығының президенті Памела Харрис болды. Азаматтық қоғамның атынан Республикалық адвокаттар алқасының мүшелері, академиялық қауымдастық, халықаралық ұйымдар және дипломатиялық корпус өкілдері қатысты.
Талқылаудың ортасында жобаның құрамдас бөліктері болды: сот әкімшілігін модернизациялау, судьялардың кәсіби қызметін бағалау жүйесін жетілдіру және сот білімін арттыру. Алғашқы сессияда сот әкімшілігін модернизациялау мәселесі қаралды, онда спикерлер жоба тарапынан сот жүйесінің тиімділігін қамтамасыз ету және сот жүйесіндегі кадр саясатын жетілдіру үшін стратегиялық тәсілді қалыптастыруға көрсетілген қолдауды атап өтті. ЕҚЫҰ-ның Астанадағы Бағдарламалар офисі Басшысының орынбасары Юрий Фенопетовтың айтуынша, «ЕҚЫҰ мен Жоғарғы Соттың бірлескен бастамасы сот жүйесін жаңғыртуға тұрақты қолдау көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар Қазақстандағы сот жүйесінің болашағын одан әрі айқындайтын мұқият социологиялық зерттеулердің көмегімен сот реформасына эмпирикалық көзқарас қалыптастырды».
Екінші сессия судьялардың кәсіби қызметін бағалауға және ашықтықты, есеп беруді және судья этикасын сақтауға бағытталған тәртіптік рәсімдерге арналды. Осы сессия барысында Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның төрағасы жоба шеңберінде жүргізілген судьяларға жүргізілген сауалнаманың және оның кеңесшілерінің бағалау жүйесін жетілдіру жөніндегі ұсынымдарының маңыздылығын атап өтті. Халықаралық Сот әкімшілігі қауымдастығының президенті Памела Харрис атап өткендей, «сот әкімшілігінде күміс оқ жоқ, бір өлшемді шешім жоқ. Біз үнемі бір-бірімізден үйреніп, сот жүйесінің әкімшілігі мен есеп беруін жақсарту үшін тәжірибеге бейімделіп, жетілдіріп отыруымыз керек».
Соңында, сот білімін жетілдіру мәселесі қозғалды, академиялық қоғамдастық өкілдері судьялар мен сот қызметкерлерін оқыту бағдарламаларын әзірлеу үшін сот жүйесінің барлық негізгі қатысушылары арасындағы ынтымақтастықтың маңыздылығын атап өтті. Қазақстан Жоғарғы Сотының төрағасы Асламбек Мерғалиев атап өткендей, «сот реформасы — бұл инфрақұрылымды жаңарту ғана емес, бұл барлық қатысушы тараптардың ұжымдық күш-жігерін талап ететін стратегиялық мақсат. Біздің мақсатымыз-қоғамның заманауи талаптарына жауап беретін және барлық азаматтар үшін сот төрелігіне қол жеткізуге кепілдік беретін жүйені құру».
Талқылаулар барысында сот реформасын қолдау бойынша негізгі күш-жігерді қоса алғанда, бюджеттен тыс жоба аясындағы елеулі жетістіктер атап өтілді. Алайда қатысушылар Қазақстандағы сот төрелігі жүйесінің тиімділігін арттыру үшін ынтымақтастықты жалғастыру және одан әрі шаралар қабылдау қажеттігін мойындады. Іс-шара барлық мүдделі тараптардың сот реформаларын ілгерілетуге және Қазақстанда құқық үстемдігін нығайтуға бейілділігін растады.